كوه خواجه سيستان با معماري شگفت انگيز

ليلي زماني

براي ديدن يکي ديگر از آثار شگفت انگيز کشورمان به استان سيستان و بلوچستان مي رويم. به کوه خواجه که در دل کوير در دشت سيستان قرار دارد.

هرچند همان طور که از اسمش پيدا است کوهي در دل درياچه هامون است که اين درياچه نيز رو به خشکي گذاشته است اما شگفتي اين کوه در معماري خشتي آن است که بزرگترين معماري خشتي بر جاي مانده از دوره «پارتيان»در منطقه سيستان دانسته مي شود.

و يكي از مهمترين آثار دوره‌هاي اشكاني، ساساني- اسلامي است.در اين کوه يا قلعه اشکاني كاخ، آتشكده، قبرستاني از دوران مختلف و زيارتگاه خواجه مهدي قرار دارد و اين کوه نيز نام خود را از همين زيارتگاه گرفته است.

اين کوه نزد اديان زرتشتي، مسيحي و اسلام از قداست خاصي برخوردار است. مجموعه كوه خواجه براي نخستين بار 96سال پيش (1295 خورشيدي) به وسيله يک باستان‌شناس انگليسي شناسايي و كشف شد و چند سال بعد پروفسوري آلماني به کاوش در آثار کوه خواجه پرداخت. در سال 1370 نيز ميراث فرهنگي بررسي و نقشه‌برداري از آثار كوه خواجه را آغاز کرد و توانست 11 اثر از دوران مختلف تاريخي در اين محل کشف کند.

اين کوه با نام هاي ديگري مانند کوه نور،خواجه غلطان، کوه موعود و کوه باطني نيز ناميده شده است.از مهمترين آثار بر جاي مانده از دوران تاريخي در كوه خواجه «كهن دژ»، «كك كوهزاد» و قلعه«كافران» است.آتشدان، اتاق طواف، رواقهايي با نقاشيهاي ديواري زيبا و محلي كه به دليل تعداد زيادي نقاشي گالري نام گرفته است. از جمله آثار مهم كشف شده در كوه خواجه نقاشي ديواري سه مغ يا سه پادشاه، نقش الهه «اوروس» الهه پيروزي سوار بر اسب، نقش شاه و ملكه و تصاويري از بزرگان پارتي و برج و باروهاي قلعه نيز از نقوش اصلي اين بنا است.

دو نقش برجسته گلي با تصوير سه سوار بر اسب در حال حركت در پشت هم و ديگري تصوير شيري كه يورش برده به سوي فردي كه سوار بر اسب است كه به وسيله ميخهاي چوبي به ديوار نصب شده از ديگر آثار به دست آمده از كوه خواجه است.

در كاوشهاي انجام شده در كوه‌خواجه و قلعه‌هاي موجود در آن، ديوارهاي خشتي با ارتفاع 40 متر و قدمت بيش از يكهزار سال نيز كشف شده‌است.